حمام کردن، یکی از جنبه‌های مهم زندگی نوزادان است که پدران می‌توانند به خوبی در آن به ایفای نقش بپردازند. با پذیرش مسوولیت حمام کردن نوزادتان، نه تنها وقت بیشتری جهت استراحت در اختیار همسرتان قرار می‌دهید، بلکه فرصتی نیز برای سپری کردن اوقاتی بیشتر با نوزادتان به دست می‌آورید.

وسایل مورد نیاز برای استحمام نوزاد
لگن یا وان مخصوص حمام کردن نوزاد
شامپو و لوسیون مخصوص نوزاد
حوله ‌ضخیم گرم
پوشک تمیز
لباس تمیز

روش ماساژ دادن نوزاد
همیشه نوزاد را در یک اتاق گرم ماساژ دهید. پیش از شروع ماساژ، از گرم بودن دست‌هایتان نیز اطمینان حاصل کنید. ضمنا، زمانی را برای ماساژ دادن نوزاد انتخاب کنید که زیاد خواب‌آلود نباشد.
لباس نوزاد را درآورید و او را روی یک حوله‌نرم بخوابانید.
ماساژ دادن نوزاد را از سر او شروع کنید. فرق سر، پیشانی و گونه‌‌های نوزاد را با حرکات چرخشی و ملایم دست‌تان، به آرامی ماساژ دهید.
پس از آن، گردن، شانه‌ها و بازوهای نوزاد را ماساژ دهید. سپس با فشار آرام دست به سمت پائین، سپس با فشار آرام دست به سمت پائین، سینه و شکم نوزاد را ماساژ دهید.
برای ماساژ پاهای نوزاد، دست‌تان را از روی ران‌های او به سمت زانوهایش حرکت دهید. اطراف پاشنه و قوزک پای نوزاد را نیز به آرامی ماساژ دهید.
دست آخر نیز کف پای نوزاد را از سمت پاشنه به سمت انگشتان ماساژ دهید. سپس انگشتان پای او را نیز ماساژ دهید.
پس از پایان ماساژ قسمت جلویی بدن نوزاد، اگر هنوز آرام و خشنود بود، او را پشت و رو کنید و پشتش را نیز ماساژ دهید.
هنگام ماساژ نوزاد، به چشمان او خیره شوید و ضمن لبخند زدن، با او صحبت کنید و یا برایش آواز بخوانید.

روش استحمام نوزاد
انواع مختلفی از وان‌های حمام نوزادان در بازار وجود دارد. برخی از آنها دارای پایه‌های مستقل هستند و بر روی زمین قرار می‌گیرند و برخی دیگر بر روی وان‌های بزرگ‌تر سوار می‌شوند. یکی از ساده‌ترین روش‌های حمام کردن نوزاد آن است که آستین‌هایتان را بالا بزنید، روی وان خم شوید و نوزادتان را درون آب نگه دارید. اگر نگران لیز خوردن نوزاد در هنگام حمام کردن او هستید، می‌توانید تکه‌ای اسفنج را برای اطمینان خاطر بیشتر در داخل وان و زیر بدن نوزاد قرار دهید. روش دیگر حمام کردن نوزاد آن است که خودتان نیز همراه او به حمام بروید و او را در حالی که صورتش رو به بالا، سرش بر روی زانویتان و پاهایش به سمت شکم‌تان است در آغوش بگیرید و بشوئید.

مراحل اصلی استحمام نوزاد
هر ساعتی از روز می‌توان نوزاد را حمام نمود، اما حمام کردن نوزاد قبل از زمان خواب، به آرامش و خواب راحت او کمک می‌کند.
تمام وسایل مورد نیاز استحمام نوزاد را از قبل آماده کنید و در حمام قرار دهید.
داخل وان نوزاد آب بریزید. عمق آب داخل وان بهتر است حدود ۱۳ سانتیمتر باشد. دمای آب داخل وان را با آرنج خود (که از کف دست نسبت به گرما حساس‌تر است) آزمایش کنید تا مطمئن شوید که حرارت آب مناسب است. دمای مطلوب آب برای شست‌وشوی نوزاد، حدود ۲۹ درجه‌سانتی‌گراد می‌باشد، به منظور جلوگیری از ناراحتی نوزاد بر اثر تغییر ناگهانی حرارت آب، باید ابتدا مقدار آب لازم را درون وان بریزید و سپس نوزاد را داخل آن قرار دهید.
لباس‌های نوزاد را داخل حمام و درست قبل از شست‌وشوی او از تنش خارج نمایید. اگر خودتان نیز همراه نوزاد به حمام می‌روید، ابتدا لباس‌های خود را درآورید.
برای وارد نمودن نوزاد به داخل آب وان، یک دست‌تان را پشت سر و گردن او قرار دهید و با دست دیگر پشت کمر و پاهای نوزاد را بگیرید و آنگاه او را به آرامی وارد آب کنید. برای ایجاد اطمینان خاطر در نوزاد هنگام قرار دادن او داخل آب، با صدای آهسته و ملایم با وی صحبت کنید. بیشتر نوزادان پس از آشنایی با فضای حمام و عادت به آب، از آن خوششان خواهد آمد و شادی و خشنودی خود را طی آب بازی با شما تقسیم خواهند نمود.
زمانی که نوزاد با شادی و به راحتی داخل آب قرار گرفت، اجازه دهید نشیمنگاه و پاهای او روی کف وان قرار گیرد و ضمن آنکه با یک دست نوزاد را مورد حمایت قرار می‌دهید، با دست آزاد دیگر، بدن او را بشوئید. آماده ‌وول خوردن نوزاد در داخل آب باشید. اما سعی کنید دستپاچه و مضطرب نشوید، چرا که حس نگرانی و ترس شما می‌تواند به نوزاد منتقل گردد.
پس از پایان شست‌وشو، فوراً نوزاد را داخل یک حوله‌گرم و نرم بپیچید و در حالی که وی را در آغوش دارید، کاملا او را خشک کنید. سپس پوشک او را ببندید و لباس‌هایش را بپوشانید.
هنگامی که نوزاد داخل وان حمام است، هرگز او را به حال خود رها نکنید و لحظه‌ای هم از او غافل نشوید.

فوائد ماساژ برای والدین
ماساژ برای والدین و یا مراقبت‌کنندگان نیز خالی از لطف نیست:
۱- اعتماد به نفس و اطمینان را، در انجام وظایف والدینی‌شان بالا می‌برد.
۲- مهارت‌های والدین در امر مراقبت از نوزاد را افزایش داده و تقویت می‌کند و سبب اعتباربخشی نقش والدین می‌شود.
۳- استرس والدین شاغل را برای برقراری ارتباط با کودک کاهش می‌دهد.
۴- به ترشح هورمون پرولاکتین از هیپوفیز مادر کمک می‌کند که پرولاکتین به ترشح شیر کمک می‌کند و همچنین سبب پرورش و ارتقای حس مادرانه می‌شود. در حالی که در پدرها عقیده بر این است که هورمون پرولاکتین تمایل برای حفاظت از نوزاد و پرورش دادن او را تحریک می‌کند. بنابراین ماساژ هم در حیطه روانی – اجتماعی و هم در حیطه رشد فیزیکی و فیزیولوژیکی برای نوزاد و همچنین والدین فوائد بی‌شماری دارد فوائد ماساژ مختص نوزادان سالم نیست بلکه در نوزادان کم وزن و زودرس که به مراقبت و اهمیت بیشتری نیاز دارند به علاوه نوزادان کم وزن به علت شرایط خاص و بستری بودن در بخش‌های مراقبت‌های ویژه، دچار محرومیت از لمس و حس مادری می‌شوند خود ضرورت دریافت تحریک لمس و ماساژ را نشان می‌دهد. امروزه معادل کلمه ماساژ در مقوله مربوط به کودکان و به خصوص نوزادان در معرض خطر، بیشتر از واژه تحریک لمسی – حرکتی استفاده می‌شود و عقیده بر این است که تحریک لمسی – حرکتی عصب واگ را تحریک کرده و سپس فرآیندهایی که به هضم مواد غذائی کمک می‌کنند فعال می‌شوند. عده‌ای دیگر بر این باورند که تحریک واگ منجر به افزایش هورمون رشد و سپس تحریک حرکت رشد و فعالیت ترشحی معده‌ای و روده‌ای می‌شود و ترشح انسولین را افزایش می‌دهد. نوزادانی که تحت تحریک لمسی – حرکتی قرار می‌گیرند، وزن‌گیری بهتری داشته و این در حالی است که در مقدار مصرفی شیر خشک و یا کیلوکالری دریافتی افزایشی مشاهده نمی‌گردد.

ماساژ و یک دنیا مزیت
یکی از اولین حس‌هایی که در جنین قبل از ۸ هفتگی به وجود می‌آید حس لامسه است که تکامل آن تا پس از تولد ادامه نمی‌یابد. در دوران بارداری جنین به وسیله مایع آمینوتیک که اطرافش را فرا گرفته با ضربان قلب مادر مورد نوازش لمسی قرار می‌گیرد که این خود به تکامل حس لامسه جنین کمک می‌کند. پس از تولد نوزاد با بغل شدن، ضربه ملایم به پشت، بوسیدن و نوازش شدن احساس راحتی می‌کند که والدین به طور غریزی آن را انجام می‌دهند. با در آغوش گرفتن و گرم کردن کودک احساس امنیت و موجودیت در محیط اطراف او ارتقاء می‌یابد. نوزاد در آغاز زندگی قادر است در هر قسمت از بدن مانند صورت، دست‌ها و کف پاها لمس را حس کند لمس ملایم پشت و مالش دادن شکم به طور معمول سبب ایجاد آرامش در وی می‌شود و تحریکات دردناک مانند سرسوزن باعث عصبانیت شده و آرامش او را به هم می‌زند. ماساژ در واقع یک پل ارتباطی بین والدین و نوزاد است که از طریق لمس محبت‌آمیز ایجاد می‌شود و در اکثر فرهنگ‌ها قرن‌هاست که آن را انجام می‌دهند.

فوائد و اثرات ماساژ نوزاد
ماساژ نوزاد فوائد بسیاری دارد که اهم آن عبارتند از:
۱- ماساژ موجب دلبستگی بیشتر و محکم‌تر بین والدین و فرزند شده و این ناشی از تعامل و صمیمیتی است که طی ماساژ بین والدین و فرزند به وجود می‌آید.
۲- ناراحتی و درد ناشی از دندان درآوردن، تجمع گاز در روده‌ها و دردها را تسکین می‌دهد.
۳- با تقویت عضلات اطراف دهان و تحریک سیستم گوارشی و از طرفی تحریک اشتها، وزن‌گیری را سرعت می‌بخشد.
۴- ماساژ از طریق تحریک پوست، سیستم عصبی را تحریک کرده و همچنین میلین‌دار شدن اعصاب را تسریع می‌بخشد و تکامل سیستم عصبی را افزایش می‌دهد. از طرفی با تحریک و ترشح اندروفین‌ها در مغز سبب ایجاد آرامش در نوزاد می‌شود.
۵- ماساژ نوزادان میزان تنفس را کمتر و عمیق‌تر می‌کند و سبب تهویه موثرتر و روان شدن ترشحات موکوسی شده و به خروج ترشحات کمک می‌کند.
۶- ماساژ سبب ارتقای عملکرد سیستم ایمنی و در نتیجه افزایش مقاومت در برابر بیماری‌های عفونی می‌شود.
۷- به دنبال تحریکات لمسی، آگاهی و جهت‌یابی نوزاد تقویت می‌شود.
۸- ماساژ سبب خواب عمیق و طولانی در نوزاد شده و خلق و خوی او را در بیداری بهبود می‌بخشد.
نوزادانی که ماساژ را دریافت می‌کنند قادرند بهتر با استرس‌های وارد شده کنار بیایند و اثرات آن را کاهش دهند علاوه بر این، ماساژ سبب برقراری یک زیربنای پایدار برای تکامل عاطفی سالم می‌شود.
تحریریه کودک سالم